ഡോ. എ. ബിജു കുമാര് (അക്വാട്ടിക് ബയോളജി & ഫിഷറീസ് വകുപ്പ്, കേരള സര്വകലാശാല)
ഡോ. രാജീവ് രാഘവന് (കേരള ഫിഷറീസ് സര്വകലാശാല, പനങ്ങാട്, കൊച്ചി)
സന്ദീപ് ദാസ് (കേരള വനഗവേഷണ കേന്ദ്രം, പീച്ചി, തൃശൂര്)
ഡോ. പി. ഒ. നമീര് (കേരള കാര്ഷിക സര്വകലാശാല, മണ്ണുത്തി, തൃശൂര്)
ഡോ. നീലേഷ് ദഹാനുകര് (ഐസര്, പൂനെ)
മനുഷ്യ ഇടപെടലുകള് കൊണ്ട് ലോകമെമ്പാടും ഏറ്റവുമധികം നാശോന്മുഖമായിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന ആവാസവ്യവസ്ഥകള് ശുദ്ധജലാശയങ്ങളാണ്. ആഗോളതലത്തില് ശുദ്ധജലാശ്രിതമായി ജീവിക്കുന്ന മൂന്നില് ഒരു ജീവി മര്മ്മപ്രധാനങ്ങളായ ആവാസ വ്യവസ്ഥകളുടെ അപകടകരമായ നാശംകൊണ്ട് രൂക്ഷമായ വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്നുണ്ട്. ഉഭയജീവികള്, മത്സ്യങ്ങള്, കൊഞ്ചുകള് തുടങ്ങിയവ ഉയര്ന്ന തോതിലുള്ള വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്നുവെന്നുമാത്രമല്ല പല സ്പീഷീസുകളും ഭൂമുഖത്തുനിന്നുതന്നെ അപ്രത്യക്ഷമാവുകയും ചെയ്തു. ഇതൊക്കെയാണെങ്കിലും ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യത്തിന് കരയിലേയും കടലിലേയും ജൈവവൈവിധ്യത്തിന് ലഭിക്കുന്ന ശ്രദ്ധയും പരിഗണനയും ലഭിക്കുന്നില്ല എന്നതാണ് വാസ്തവം.
ആഗോളതലത്തിലുള്ള സംരക്ഷിതമേഖലകളുടെ ശൃംഖലയാണ് (protected area network) ജൈവവൈവിധ്യനാശം തടയുന്നതിനും ജൈവവൈവിധ്യ സംരക്ഷണം ഉറപ്പുവരുത്തുന്നതിനും ഏറ്റവും ഫലവത്തായ മാര്ഗ്ഗമായി പരിഗണിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. കരഭൂമിയും ഉള്നാടന് ജലാശയങ്ങളും ഉള്പ്പെടുന്ന 15.4 ശതമാനം പ്രദേശങ്ങളും 3.4 ശതമാനം സമുദ്രഭാഗങ്ങളും ഏതാണ്ട് 2.09 ലക്ഷത്തിലേറെ വരുന്ന സംരക്ഷിതമേഖലകളില് ഉള്പ്പെടുത്തി സംരക്ഷിക്കപ്പെടുന്നുണ്ടെങ്കിലും, ഇത്തരം മേഖലകളുടെ വിസ്തീര്ണ്ണം വര്ദ്ധിച്ചുവരുന്നുണ്ടെങ്കിലും, ജൈവവൈവിധ്യ പ്രാധാന്യമുള്ള പ്രദേശങ്ങളുടെ 22-23 ശതമാനം മാത്രമാണ് ഇത്തരം മേഖലകള്ക്കു കീഴില് വരുന്നത്. പലപ്പോഴും കരപ്രദേശത്തെ സംരക്ഷിതമേഖലകളില് ആകസ്മികമായി ഉള്പ്പെട്ട് ‘സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുന്ന’ ശുദ്ധജല ആവാസവ്യവസ്ഥകളാണ് അധികവും എന്നതിനാല്തന്നെ ശുദ്ധജല സംരക്ഷിതമേഖലകളുടെ കൃത്യമായ കണക്കുകള് ലഭ്യമല്ല. അതിനാല് ശുദ്ധജലാശ്രിതമായി ജീവിക്കുന്ന ദേശ്യ ജാതികളും (endemic species), വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്നതുമായ പല ജീവികളും കരയിലെ സംരക്ഷിതമേഖലകളില് കാര്യമായി പ്രതിനിധീകരിക്കപ്പെടാറില്ല.
നിലവിലെ സംരക്ഷിതമേഖലകള്
ജൈവവൈവിധ്യസമ്പന്നമായ ഇന്ത്യയില് ഏതാണ്ട് അഞ്ചു ശതമാനം കരഭൂമിയും ഉള്നാടന് ജലാശയങ്ങളുമാണ് സംരക്ഷിതമേഖലകളുടെ പരിധിയില് വരുന്നത്. ഇതില് 102 ദേശീയോദ്യാനങ്ങള്, 527 വന്യജീവി സങ്കേതങ്ങള്, 57 കണ്സര്വേഷന് റിസര്വ്വുകള്, നാലു കമ്മ്യൂണിറ്റി റിസര്വ്വുകള് എന്നിവ ഉള്പ്പെടും. ഇവയില് മിക്കവയും ഊര്ജ്ജിതപ്രഭാവം ഉള്ള വലിപ്പം കൂടിയ സസ്തനികള്, പക്ഷികള് തുടങ്ങിയവയ്ക്കായി സൃഷ്ടിക്കപ്പെട്ടവയാണ്.
പശ്ചിമഘട്ടം-ശ്രീലങ്ക ജൈവവൈവിധ്യ ഹോട്ട്സ്പോട്ടിന്റെ ഭാഗമായ സഹ്യാദ്രി മേഖല ശുദ്ധജലാശ്രിത ദേശ്യജാതി ജന്തുക്കളുടെ അധികസാന്നിദ്ധ്യത്തിന് പുകള്പെറ്റതാണ്. ഇവിടെ കാണുന്ന 92 ശതമാനം ഞണ്ടുകളും, 87 ശതമാനം ഉഭയജീവികളും, 69 ശതമാനം കൊഞ്ചുകളും, 59 ശതമാനം മത്സ്യങ്ങളും മറ്റെവിടെയും കാണപ്പെടാത്തവയാണ്. കൂടാതെ ഇവയില് സിംഹഭാഗവും കേരളത്തിലെ പശ്ചിമഘട്ട മേഖലയിലാണ് അധികമായി കാണുന്നത്.
കേരളത്തിലെ ആദ്യത്തെ സംരക്ഷിത മേഖല 1950-ല് നിലവില് വന്നുവെങ്കിലും ഇപ്പോള് സംസ്ഥാനത്തിന്റെ ഭൂവിസ്തൃതിയുടെ എട്ടു ശതമാനം മാത്രമാണ് സംരക്ഷിതമേഖലയുടെ പരിധിയില് വരുന്നത്. നിലവില് സംസ്ഥാനത്ത് ഏഴ് ദേശീയോദ്യാനങ്ങളും, 15 വന്യജീവി സങ്കേതങ്ങളും, ഒരു കമ്മ്യൂണിറ്റി റിസര്വ്വുമാണ് ഉള്ളത്. എന്നാല് ഇവയൊന്നും തന്നെ ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യ സംരക്ഷണത്തിനു മാത്രമായി സൃഷ്ടിക്കപ്പെട്ടവയല്ല. സംസ്ഥാനത്തെ ശുദ്ധജലാശ്രിത ജൈവവൈവിധ്യം (പ്രധാനമായും ഉഭയജീവികള്, ഞണ്ടുകള്, മത്സ്യങ്ങള്, തുമ്പികള്, കൊഞ്ചുകള്) സംരക്ഷിക്കുന്നതിന് നിലവിലുള്ള സംരക്ഷിതമേഖലകളുടെ ശൃംഖല എപ്രകാരം പ്രയോജനകരമാകുന്നുവെന്ന് പരിശോധിക്കാം.
പശ്ചിമഘട്ടത്തിലെ ശുദ്ധജലാശ്രിത ജൈവവൈവിധ്യം
കേരളത്തില് മാത്രം കാണപ്പെടുന്നവയില് 130 സ്പീഷീസുകളില് പെട്ട (57 മത്സ്യങ്ങള്, 37 ഉഭയജീവികള്, 17 ഞണ്ടുകള്, മൂന്നു തുമ്പികള്) ജീവികളാണ് ശുദ്ധജലാശ്രിതമായി ജീവിക്കുന്നത്. ഇന്റര്നാഷണല് യൂണിയന് ഫോര് കണ്സര്വേഷന് ഓഫ് നേച്ചര് ആന്റ് നാച്ചുറല് റിസോഴ്സസ് (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources or IUCN) അഥവാ ഐ.യു.സി.എന്. എന്ന സംഘടന ആണ് ലോകത്തെ വംശനാശ ഭീഷണി നേരിടുന്ന ജീവജാലങ്ങളുടെ സ്ഥിതിവിവരക്കണക്കുകള് ശേഖരിച്ച് ചുവന്ന പട്ടിക (redlist) തയ്യാറാക്കുന്നത്. കേരളത്തിലെ ദേശ്യജാതികളായ 130 ശുദ്ധജല സ്പീഷീസുകളില് നാലിലൊന്ന് (33 സ്പീഷീസ്) വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്നവയാണ്. ഇവ തീവ്ര വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്നവ (Critically Endangered), വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്നവ (Endangered), വംശനാശഭീഷണി നേരിടാന് സാധ്യതയുള്ളവ (Vulnerable) എന്നിങ്ങനെയുള്ള മൂന്നു വിഭാഗങ്ങളില് പെടും. ഇതു കൂടാതെ കേരളത്തില് ശുദ്ധജലാശ്രിതമായി ജീവിക്കുന്ന ദേശ്യജാതികളായ മൂന്നിലൊന്ന് സ്പീഷീസുകളെപറ്റി സ്ഥിതിവിവരക്കണക്കുകള് ലഭ്യമല്ല. വിതരണക്രമം, ജനസംഖ്യ തുടങ്ങിയവയെ സംബന്ധിച്ച് വിവരങ്ങള് ലഭ്യമല്ലാത്തതിനാല് ഇവയെ ഐ.യു.സി.എന്. ചുവന്ന പട്ടികയില് അപ്രകാരം തന്നെ (Data Deficient) രേഖപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു. ഇതിനൊക്കെ പുറമേ കേരളത്തില് മാത്രം കാണപ്പെടുന്നതും അടുത്ത കാലത്ത് കണ്ടുപിടിക്കപ്പെട്ടവയുമായവയെ മൂല്യനിര്ണ്ണയം നടത്താത്തതിനാല് ചുവന്നപട്ടികയില് ഉള്പ്പെടുത്തിയിട്ടുമില്ല.
ഉഭയജീവികള്, ഞണ്ടുകള്, മത്സ്യങ്ങള്, തുമ്പികള്, കൊഞ്ചുകള് എന്നീ വിഭാഗങ്ങളില് പെടുന്ന കേരളത്തിലെ ശുദ്ധജലാശ്രിത സ്പീഷീസുകളില് പകുതിയിലധികവും (54.6%; 71 സ്പീഷീസ്) നിലവിലുള്ള സംരക്ഷിത മേഖലകളില് കാണപ്പെടുന്നവയല്ല. ഇതില് വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്ന ജീവികളുടെ മൂന്നിലൊന്നും സ്ഥിതിവിവരക്കണക്കുകള് ലഭ്യമല്ലാത്തവയുടെ 71 ശതമാനവും ഉള്പ്പെടും. തുമ്പികളും കൊഞ്ചുകളുമാണ് ഏറ്റവും കുറച്ച് സംരക്ഷിതമേഖലയ്ക്കുള്ളില് കാണപ്പെടുന്നത്. ഒരു സംരക്ഷിതമേഖലയിലും പെടാത്ത 12 ദേശ്യജാതി സ്പീഷീസുകള് (10 മത്സ്യങ്ങള്, ഓരോ ഉഭയജീവിയും കൊഞ്ചും) വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്നവയാണ്. ഇതില് അഞ്ചെണ്ണത്തെ ഒരൊറ്റ പ്രദേശത്തുനിന്നു മാത്രമാണ് ഇതുവരെ കണ്ടെത്തിയിട്ടുള്ളത്. ഇതിനുപുറമേ സ്ഥിതിവിവരക്കണക്കുകള് ലഭ്യമല്ലാത്ത വിഭാഗത്തില്പെട്ട 19 ദേശ്യജാതി സ്പീഷീസുകള് ഒരൊറ്റ പ്രദേശത്തുമാത്രമാണ് കാണപ്പെടുന്നത്. ഇവയില് പകുതിയിലധികവും ഉയര്ന്ന ജനസാന്ദ്രത ഉള്ളതും എന്നാല് സംരക്ഷിത മേഖലകള് ഇല്ലാത്തതുമായ പ്രദേശങ്ങളില് ആണ് കാണപ്പെടുന്നതെന്നതും ശ്രദ്ധേയമാണ്.
വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്ന അഞ്ചു സ്പീഷീസുകള് ഏറ്റവും ജനവാസമുള്ള പ്രദേശത്തുനിന്നാണ് കണ്ടെത്തപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. ഈ പ്രദേശങ്ങളിലെല്ലാം സംരക്ഷിതമേഖലകള് ഉയരമുള്ള മലമ്പ്രദേശങ്ങളില് ആണ്. അതുകൊണ്ടുതന്നെ ഒരൊറ്റ പ്രദേശത്തുനിന്നും കണ്ടെത്തപ്പെട്ടിട്ടുള്ളതും പരിമിതമായ വിതരണ പരിധി ഉള്ളതും നിലവില് സ്ഥിതിവിവരക്കണക്കുകള് ലഭ്യമല്ലാത്തവയുമായ നിരവധി ദേശ്യജാതി സ്പീഷീസുകള്ക്ക് സംരക്ഷിതമേഖലകള് പ്രത്യേക പ്രയോജനം ഒന്നും ചെയ്യുന്നില്ല.
കേരളത്തില് 1950-ല് ആദ്യത്തെ സംരക്ഷിതമേഖല നിലവില് വന്നതിനുശേഷമുള്ള കണക്കുപരിശോധിച്ചാല് ഇവയുടെ ശരാശരി വളര്ച്ച പ്രതിവര്ഷം 0.074 മാത്രമാണെന്ന് കാണാം. ഈ പ്രവണത തുടര്ന്നാല് പരമാവധി സാധ്യത 3,276 ചതുരശ്ര കിലോമീറ്റര് മാത്രമായിരിക്കും.
ദേശ്യജാതികളും വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്നവയുമായ ശുദ്ധജലാശ്രിത ജീവികള്ക്ക് സംരക്ഷിതമേഖലകളില് വേണ്ടുന്ന പ്രാധാന്യം ലഭിക്കാത്തത് കേരളത്തിലെ മാത്രം സ്ഥിതിയല്ല മറിച്ച് ഒരു ആഗോള പ്രവണതയാണ്. ഇന്ത്യയില് നിലവിലുള്ള സംരക്ഷിതമേഖലകളുടെ ശൃംഖല ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യ സംരക്ഷണത്തിനായി ഉപയുക്തമാകുന്നില്ലെന്ന് മാത്രമല്ല സംസ്ഥാന വനംവകുപ്പുകളുടെ മാനേജ്മെന്റ് പ്ലാനുകളില് ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യത്തിന് കാര്യമായ പരിഗണന ലഭിക്കാറുമില്ല.
പരിമിതമായ വിതരണ പരിധിയും ചെറിയ ജനസംഖ്യയും ഉള്ള ദേശ്യജാതി സ്പീഷീസുകള് പെട്ടെന്ന് വംശനാശത്തില് എത്തിപ്പെടാം. കേരളത്തില് വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്ന അഞ്ച് ശുദ്ധജലാശ്രിത ദേശ്യജാതി ജീവികള് കാണപ്പെടുന്ന സംരക്ഷിതമേഖലകള്ക്ക് പുറത്തു വരുന്ന സ്ഥലം കരഭൂമിയിലെ ജൈവവൈവിധ്യത്തിന്റെയും പരിധിയില് വരുന്നതാണ്. ഇതില് രണ്ടു പ്രദേശങ്ങള് പക്ഷികളും അപൂര്വ സസ്യങ്ങളും ധാരാളം കാണുന്ന പ്രധാനപ്പെട്ട പ്രദേശങ്ങളും കൂടിയാണ്. അതുകൊണ്ട്തന്നെ പുതിയ സംരക്ഷിതമേഖലകള് സൃഷ്ടിച്ചും നിലവിലുള്ളവയുടെ വിസ്തൃതി വര്ദ്ധിപ്പിച്ചും ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യസംരക്ഷണം ഉറപ്പുവരുത്താനാവും.
സ്ഥിതിവിവരക്കണക്കുകള് ലഭ്യമല്ലാത്ത മിക്ക ജീവികളും കേരളത്തില് സംരക്ഷിതമേഖലകള്ക്ക് പുറത്താണ്. സംസ്ഥാനത്ത് ഭൂമിക്കടിയില് കാണുന്ന ഏഴ് കുരുടി മത്സ്യങ്ങളും സംരക്ഷിതമേഖലകള്ക്ക് പുറത്തു ജനസാന്ദ്രതയേറിയ പ്രദേശങ്ങളിലാണ് കാണപ്പെടുന്നത്. കൂടാതെ, ഇത്തരം പ്രദേശങ്ങളിലെ ജലാശയങ്ങളില് അധിനിവേശജീവികളായ ആഫ്രിക്കന് മുശി പോലുള്ള ഇരപിടിയന് മത്സ്യങ്ങളുടെ സാന്നിധ്യവും ഏറെ ആശങ്ക ഉണ്ടാക്കുന്നതാണ്.
സംരക്ഷണപദ്ധതികള് നടപ്പിലാക്കാനുള്ള വിവരശേഖരണത്തിന് സഹായകമാവുന്ന ഗവേഷണവും ശുദ്ധജലാശ്രിതജീവികളുടെ കാര്യത്തില് പുഷ്ടിപ്പെടേണ്ടതുണ്ട്. സംരക്ഷിതമേഖലയില് കാണപ്പെടുന്ന മത്സ്യങ്ങള്, ഉഭയജീവികള് എന്നിവയെപ്പറ്റി കുറച്ചൊക്കെ വിവരങ്ങള് ലഭ്യമാണെന്നിരിക്കിലും ഞണ്ടുകള്, തുമ്പികള്, കൊഞ്ചുകള് എന്നിവയെപ്പറ്റി കാര്യമായ വിവരങ്ങള് ലഭ്യമല്ല. ഇതുകൂടാതെ ഈ വിഭാഗത്തില്പെട്ട നിരവധി ജീവികളെ ഇനിയും കണ്ടെത്താനുമുണ്ട്.
കേരളത്തില് കാണുന്ന 42 ശതമാനം (62 സ്പീഷീസ്) ശുദ്ധജലാശ്രിത ദേശ്യജാതി ജീവികള് ഏതാണ്ട് പൂര്ണ്ണമായോ (25 സ്പീഷീസ്) ഭാഗികമായോ (37 സ്പീഷീസ്) സംരക്ഷിതമേഖലകള്ക്കുള്ളില് കാണപ്പെടുന്നുവെങ്കിലും ഇവയൊന്നും പ്രത്യേക പരിപാലന/നിരീക്ഷണ പദ്ധതികളുടെ പരിപ്രേക്ഷ്യത്തില് വരുന്നവയല്ല. ഇത് കൂടാതെ കരയിലെ ജൈവവൈവിധ്യ സംരക്ഷണത്തിനായി രൂപപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്ന സംരക്ഷിതമേഖലകള് ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യത്തിനു പ്രാധാന്യം നല്കാറില്ല എന്നതു മാത്രമല്ല, ശുദ്ധജല ആവാസവ്യവസ്ഥകളുടെ പ്രത്യേക ആവശ്യങ്ങളോ ധര്മ്മങ്ങളോ അവയുടെ പരസ്പരാശ്രയത്വമോ പരിഗണിക്കാറുമില്ല.
ഉദാഹരണത്തിന് പെരിയാര് കടുവ സങ്കേതത്തില് മാത്രമാണ് ഏറെ പരിണാമ പ്രാധാന്യം ഉള്ള ലെപിഡോസൈഗസ് (Lepidozygos) എന്ന മത്സ്യ ജനുസും എട്ടു സ്പീഷീസില്പെട്ട മത്സ്യങ്ങളും കാണപ്പെടുന്നത്. പെരിയാര് തടാകത്തില് മാത്രം നാലിനം അധിനിവേശ മത്സ്യങ്ങള് കാണപ്പെടുന്നുണ്ട്, ഇവ ആഹാരത്തിനും ആവാസവ്യവസ്ഥക്കും വേണ്ടി ദേശ്യജാതി മത്സ്യങ്ങളുമായി മത്സരിക്കുകയും പലപ്പോഴും അവയുടെ നിലനില്പ്പുതന്നെ അപകടത്തിലാക്കുകയും ചെയ്യുന്ന അവസ്ഥയും ഉണ്ട്. അനവരതം തുടരുന്ന അമിതചൂഷണം സംരക്ഷിതമേഖലകള്ക്കുള്ളിലും വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്ന ശുദ്ധജല ദേശ്യജാതി മത്സ്യങ്ങളുടെ മാത്രമല്ല ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യത്തിനു തന്നെയും ഭീഷണിയാണ്.
ഐക്യരാഷ്ട്രസഭയുടെ ജൈവവൈവിധ്യ ഉടമ്പടി മുന്നോട്ടു വച്ചിരിക്കുന്ന 2020-ല് പൂര്ത്തീ കരിക്കേണ്ട ജൈവവൈവിധ്യ ലക്ഷ്യങ്ങളില് പ്രധാനപ്പെട്ടവ (ലക്ഷ്യം11) ജൈവസമ്പന്നമായ കരഭൂമിയുടെയും ഉള്നാടന് ജലാശയങ്ങളുടെയും 17 ശതമാനവും സമുദ്രങ്ങളുടെ 10 ശതമാനവും സംരക്ഷിതപ്രദേശമായി മാറ്റണമെന്നും അവയുടെ ശാസ്ത്രീയമായ പരിപാലനം ഉറപ്പുവരുത്തണമെന്നും വിഭാവനം ചെയ്യുന്നു. കൂടാതെ ലക്ഷ്യം 12 അനുസരിച്ച് വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്ന ജീവികള് ഭൂമുഖത്തുനിന്ന് അപ്രത്യക്ഷമാവുന്നത് തടയാന് വേണ്ട നടപടികള് സ്വീകരിക്കേണ്ട ബാധ്യതയും ജൈവവൈവിധ്യ ഉടമ്പടിയില് ഭാഗഭാക്കായ ഭാരതത്തിനുണ്ട്. നിലവിലെ സംരക്ഷിതമേഖലകള്ക്കു പുറത്ത് ആഗോളതലത്തില് തന്നെ വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്ന ജീവികളുടെ സംരക്ഷണം ഉറപ്പാക്കാന് മുന്ഗണനാക്രമത്തില് പുതിയ സംരക്ഷിതമേഖലകള് സൃഷ്ടിക്കുകയും നിലവിലുള്ളവയുടെ വിസ്തൃതി വര്ദ്ധിപ്പിക്കുകയും വേണം.
ശുദ്ധജല ആവാസവ്യവസ്ഥകളുടെയും ജൈവവൈവിധ്യത്തിന്റെയും പ്രാധാന്യം തിരിച്ചറിയാന് കൂടുതല് ബോധവല്ക്കരണ പരിപാടികളും ഉണ്ടാവേണ്ടതുണ്ട്. സംരക്ഷിതമേഖലകള്ക്കു പുറത്തുള്ള ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യം സംരക്ഷിക്കപ്പെടാന് പ്രാദേശിക സമൂഹങ്ങളുടെയും തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സംവിധാനങ്ങളുടെയും ക്രിയാത്മകമായ ഇടപെടലുകള് വേണ്ടിവരും. ഒപ്പം ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യം നേരിടുന്ന ഭീഷണികള് തടയാനുള്ള സത്വര നടപടികള് സ്വീകരിക്കുകയും വേണം. തദ്ദേശീയ ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യത്തിന്, പ്രത്യേകിച്ചും വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്ന ദേശ്യജാതി വൈവിധ്യത്തിന് പുകള്പെറ്റ പശ്ചിമഘട്ടമേഖലയിലെ ശുദ്ധജല ജൈവവൈവിധ്യം സംരക്ഷിക്കാന് സമഗ്രവും സമ്പൂര്ണ്ണവുമായ ശാസ്ത്രീയ കര്മ്മപദ്ധതികളാണ് അനിവാര്യം.